MS HASTALIĞI NEDİR?
Multipl skleroz, merkezi sinir sistemine saldıran kronik bir hastalıktır. Beyin, omurilik ve optik sinirleri etkiler. Merkezi sinir sisteminde (CNS) sinir lifleri onları koruyan miyelin bir kılıfla çevrelenir.
Miyelin ayrıca sinirlerin elektrik sinyallerini hızlı ve verimli bir şekilde iletmesine yardımcı olur. MS’de miyelin kılıfı birden fazla alanda kaybolup skar (iz) veya skleroz bırakır.
Multipl skleroz “birden fazla alanda skar dokusu” anlamına gelir. Miyelinin bulunmadığı bölgelere plak veya lezyon denir.
Lezyonlar kötüleştikçe, sinir lifleri kırılabilir veya hasar görebilir. Sonuç olarak, beyinden gelen elektriksel impulslar (uyarılar) hedef sinire sorunsuz bir şekilde akmaz.
Miyelin olmadığında, lifler elektriksel impulsları hiç yapamazlar. Beyinden kaslara mesajlar iletilemez.
MS İÇİN EGZERSİZ İPUÇLARI
- Egzersize başlamadan önce mutlaka ısınma hareketlerini yapın.
- Günün en sıcak saatlerinde (10:00-02:00) egzersiz yapmayın.
- Bol sıvı tüketin.
- 30 dakika boyunca çalışmayı planlıyorsanız, 10 dakikalık egzersiz seansları ile başlayın.
- Yetersiz aydınlatmalı, kaygan zeminli yerlerde egzersiz yapmaktan kaçının.
- Eğer denge problemi yaşıyorsanız mutlaka destek alabileceğiniz bir alan oluşturun.
- Vücudunuzun farkında olun. Egzersiz sırasında rahat hissetmiyorsanız, egzersizinizi hemen sonlandırın.
- Yüzme, yoga gibi zevk aldığınız bir aktivite seçin.
MS ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
1- İyi Huylu MS (Benign)
Bu tipte hafif ataklar vardır ve atakları tam düzelme takip eder. Zamanla biriken bir kötüleşme olmaz ve kalıcı bir hasar bırakmaz.
2-Tekrarlayan ve düzelen MS (Relapsing-remitting)
Bu MS türü, en sık görülen MS cinsidir. MS hastalarının yüzde 75- 80’inde hastalık tekrarlayıp düzelen bir yapıda ilerler. MS hastalığının bu çeşidinde hastalar genellikle kendilerid e farkına varmadan uzun bir dönem MS atakları geçiriyorlar ve kendiliğinden düzelebiliyorlar. Yani bu MS tipinde hastalık ATAK – İYİLEŞME – ATAK – İYİLEŞME şeklinde ilerler. Buradaki iyileşmeler ilk başlarda neredeyse tama yakın oluyor.
3-İkincil ilerleyici MS
Seconder Progressive dediğimiz bu MS türü, ATAK – İYİLEŞME – ATAK – İYİLEŞME şeklinde ilerlerken, hasta bir atak geçiriyor fakat bu ataktan iyileşemiyor. Örneğin hasta dengesizlik yaşıyor ve hasta bir daha da iyileşemiyor ve dengesiz kalıyor veya bacağında güçsüzlük oluyor fakat bu hastalıktan hasta geri iyileşemiyor.
4-PrimerProgressive (yatağa bağlı ) MS
Primer Progressive MS hastalığının çeşitleri arasında en tehlikeli olanıdır. Bu türde hastalar tek bir atak geçiriyorlar ve bu ataklardan iyileşme olmuyor. Hastanın durumu giderek kötüleşiyor. Çok nadir rastlanan bir türüdün; yüzde 5 oranında görülür.
5-Malburg
Bu, MS’in en tehlikeli türüdür. Malburg cinsi MS’te hastalar bir atak geçiriyorlar ve hastayı bu atakla kaybediyoruz. Bu da çok nadir görülen bir MS türüdür.
MS BELİRTİLERİ NELERDİR?
- MS, vücuttaki tüm eylemleri kontrol eden Merkezi Sinir Sistemi’ni (CNS) etkiler. Beyne giden ve beyinden mesaj taşıyan sinir lifleri hasar gördüğünde, vücudun herhangi bir yerinde semptomlar ortaya çıkabilir. MS hastalığının belirtileri kişiye göre değişebilmektedir.
- MS’in genel belirtileri şunlardır:
- Kas güçsüzlüğü (Güç kaybı vücudun bir tarafındaki kol ve bacakta veya her iki bacakta birden olabilir.)
- Görsel rahatsızlıklar (Görme kaybı, çift görme)
- Koordinasyon ve denge ile ilgili zorluklar
- “iğneler” gibi uyuşma ve karıncalanma
- Düşünme ve hafıza problemleri
- İdrar kaçırma ve idrar aciliyeti
- Kabızlık
- Konuşma bozukluğu
- Cinsel fonksiyon bozuklukları
- Yorgunluk
- Depresyon
- Yutma zorluğu
MS HASTALIĞININ RİSK FAKTÖRLERİ
MS’in kesin nedeni bilinmemektedir, ancak bir otoimmün bozukluk olduğu düşünülmektedir.
Bu, bağışıklık sisteminin tıpkı bir virüs veya bakteriye saldırır gibi miyelinlere istenmeyen bir yabancı cisim gibi saldırdığı anlamına gelir.
Risk faktörleri şunları içerir:
Yaş: 20 ila 50 yaş arasında bir tanı daha olasıdır.
Cinsiyet: Kadınlarda erkeklerden daha fazla MS görülür.
Etnik köken: Avrupa kökenli insanlar arasında daha yaygındır
Genetik faktörler: MS genlerle aktarılabilmektedir. MS’li anne veya babanın çocuklarında aynı hastalığın görülme oranı, toplumdaki aynı yaş grubu kişilerle kıyaslandığında 7-10 kat fazladır. Ancak genler, hastalığın oluşmasında tek faktör değildir.
MS ile bağlantılı olan diğer olası faktörler şunları içerir:
Toksik bir maddeye maruz kalma: Bu ağır bir metal veya çözücü olabilir.
Enfeksiyonlar: Epstein-Barr veya mononükleoz ve varisella zoster gibi virüsler tetikleyici olabilir.
Tuz: 2013 yılında yapılan bir çalışmada, diyette fazla tuzun otoimmün reaksiyonu tetikleyebileceği ileri sürülmüştür.
MS için tek bir tetikleme olasılığı yoktur, ancak muhtemelen birden çok faktör tarafından tetiklenir.
MS Hastaları Kaç Yıl Yaşar?
MS hastalarının çoğu semptomlarını bir şekilde yönetmenin yollarını bulur. Zamanla değişebilecek benzersiz zorluklarla karşılaşacaksınız. MS hastası birçok kişi, kişisel veya online destek grupları aracılığıyla mücadelelerini ve başa çıkma stratejilerini paylaşır.
MS hastası olmak, MS hastalığı tedavisinde deneyimli bir doktora görünmeniz gerektiği anlamına gelir. Hastalığı yöneten ilaçlardan birini kullanıyorsanız, önerilen programa uyduğunuzdan emin olmanız gerekir. Doktorunuz belirli semptomları tedavi etmek için başka ilaçlar reçete edebilir.
Lifli, sağlıklı ve dengeli bir beslenme genel olarak sağlığınıza iyi gelir.
Düzenli egzersiz, engelli olsanız bile fiziksel ve zihinsel sağlık için önemlidir. Fiziksel hareket zorsa, yüzme havuzunda yüzmek veya havuzda egzersiz yapmak yardımcı olabilir. Bazı yoga sınıfları sadece MS hastası insanlar için tasarlanmıştır. Tamamlayıcı tedavilerin etkinliği ile ilgili çalışmalar azdır, ancak bu bir şekilde yardımcı olamayacakları anlamına gelmez.
Aşağıdaki etkinlikler daha az stresli ve daha rahat hissetmenize yardımcı olabilir:
Meditasyon
Masaj
Tai Chi
Akupunktur
Hipnoterapi
Müzik terapisi
MS hastalığı ömür boyu süren bir hastalıktır. MS hastalığı hakkında tüm endişelerinizi doktorla konuşmalı, hayatın olumlu taraflarına odaklanmalı ve hastalığınızı yönetmeye çalışmalısınız.
MS Hastaları Nasıl Beslenmelidir?
Diyetin hastalığın doğasını etkilediği gösterilmemiştir, ancak bazı zorluklarınızda size yardımcı olabilir. Örneğin, yorgunluğunuz varsa, yüksek oranda yağ içeren bir diyet ve basit karbonhidratlar yardımcı olmaz.
Diyetiniz ne kadar iyi olursa, genel sağlık durumunuz da o kadar iyi olur. Böylece sadece kısa vadede daha iyi hissetmekle kalmayacak, daha sağlıklı bir gelecek için de temel oluşturacaksınız.
Ms hastası diyetinde şunlar olmalıdır;
Çeşitli sebze ve meyveler
Balık ve derisiz kümes hayvanları gibi yağsız protein kaynakları
Kepekli tahıllar ve diğer lif kaynakları
Fındık
Bakliyat
Az yağlı süt ürünleri
Yeterli su ve diğer sıvılar
Ms hastalarının yememesi gereken gıdalar:
Doymuş yağ
Trans yağ
Kırmızı et
Çok şekerli yiyecek ve içecekler
Asitli içecekler
İşlenmiş ve paketli gıdalar
Porsiyon kontrolü daha sağlıklı bir kiloyu korumanıza yardımcı olabilir.
Yiyecek etiketlerini okuyun. Kalorisi yüksek fakat besin değeri düşük olan yiyecekler daha iyi hissetmenize yardımcı olmaz. MS hastalığı yanında farklı bir durum da varsa mutlaka diyetiniz konusunda doktordan tavsiye alın. Daha sağlıklı beslenmek için diyet oluştururken mutlaka uzman bir diyetisyenden destek alın.
MS Hastalığı Ölümcül müdür?
Hastalık genellikle erkeklerde kadınlardan daha hızlı ilerler. Ayrıca 40 yaşından sonra tanı konulanlarda ve nüks oranı yüksek olanlarda hastalık çok daha hızlı ilerleyebilir.
MS hastası kişilerin yaklaşık yarısı, MS hastalığı teşhisi konduktan 15 yıl sonra baston veya farklı bir yardımcı ekipmanla yürür. 20 yıl içerisinde, hastaların yaklaşık yüzde 60’ı hala ayaktadır ve yüzde 15’inden azı temel ihtiyaçları için yardıma ihtiyaç duyar.
Yaşam kaliteniz semptomlarınıza ve tedaviye ne kadar iyi yanıt verdiğinize bağlı olacaktır. MS hastalığı nadiren ölümcül olan, bir anda seyri değişebilen bir hastalıktır. Ancak MS hastalarının çoğu sakat kalmadan hayatını normal bir şekilde devam ettirip tamamlayabilir.
MS HASTALIĞI TEDAVİSİ NASILDIR?
Hastalığın kesin bir tedavisi olmamakla birlikte atak tedavisi ile atak sırasında ortaya çıkan nörolojik bulguların düzeltilmesi, atakların önlenmesi, oluşan özürlülüklerin giderilmesi, rehabilitasyon ve destekleyici tedaviler şeklinde tedaviler yapılmaktadır.
Atak döneminde yüksek doz kortizon tedavisi 3-10 gün süreyle uygulanabilir. Atağın sıklığı ve şiddetine göre tedavi içerikleri değişir.
Sadece belirtiler ortaya çıktığında kas gevşeticiler, nöropatik ağrı tedavisi, mesane problemleri için tedavi, antidepresanlar kullanılır. Kaslarda aşırı kasılma ve bazı mesane problemleri gibi MS belirtilerinin tedavisinde botulinum toksini (Botox) kullanılabilir. İlaç tedavisinin yanı sıra gerekli durumlarda fizyoterapi yapılması çok faydalıdır.
Hastaya özgü egzersizlerin düzenli ve programlı uygulanması sağlanmalıdır. MS'li çoğu hastanın normal veya normale yakın bir ömür yaşadığını unutmamak gerekir. Kronik bir süreç olsa da uygun tedavilerin zamanında uygulanması, rehabilitasyon yaklaşımları ile maksimum düzeyde fayda sağlanır.